W cieniu bieżących wydarzeń prawie nie zauważona została 500. rocznica bitwy pod Orszą. A przecież to bardzo ważne zwycięstwo sprzed pięciu wieków ma znaczenie nie tylko historyczne, lecz również zawiera istotne przesłanie w kontekście agresji Rosji na Ukrainę i konsolidacji rosyjskiej strefy wpływów w Europie Środkowo-Wschodniej. Nie przypadkiem Sejm Republiki Litewskiej ogłosił rok 2014 Rokiem Bitwy pod Orszą z okazji jej 500. rocznicy.
8 września 1514 roku, a więc w święto Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, wojska polsko-litewskie pod wodzą hetmana wielkiego litewskiego Konstantego Ostrogskiego pokonały armię moskiewską. Dzięki temu zwycięstwu pochód Rosji na Zachód został powstrzymany. Powstrzymany też został śmiertelnie groźny dla państwa polsko-litewskiego sojusz antyjagielloński obliczony na rozbicie państwa, zawarty przeciw królowi Zygmuntowi Staremu pomiędzy wielkim księciem moskiewskim Wasylem III Rurykowiczem a cesarzem Maksymilianem I Habsburgiem i wielkim mistrzem zakonu krzyżackiego Albrechtem Hohenzollernem. Sojusznicy zobowiązali się do wzajemnej pomocy i podziału terytorialnego ziem polsko-litewskich. 260 lat później sojusz rosyjsko-prusko-austriacki przeprowadził skutecznie ten plan i doprowadził do rozbiorów Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Plan Wasyla III Rurykowicza – który prowadził politykę „zbierania ziem ruskich” (tak jak obecnie Putin) – był oparty na koncepcji odbicia „bramy smoleńskiej”, jak również zajęcia Kijowa, Połocka i Witebska. Smoleńsk miał znaczenie strategiczne, ponieważ stanowił jedyną dogodną drogę na Moskwę, co potwierdziła kampania napoleońska w 1812 roku oraz ofensywa niemiecka w 1941 roku. Po zajęciu Smoleńska 31 lipca 1514 r. wojska moskiewskie ruszyły na zachód, by zamknąć pod Orszą przeprawę siłom litewsko-polskim, zakładając, że wojska Ostrogskiego skorzystają z mostów na Dnieprze, a te znalazły się pod rosyjską kontrolą. Tymczasem jazda przeprawiła się przez znany Ostrogskiemu z poprzedniej bitwy z 1508 roku bród, a piechota i artyleria poprzez dwa mosty pontonowe zbudowane przez własną rotę inżynieryjno-saperską. Dzięki temu 8 września 1514 roku o godzinie 9.00 rano wojska polsko-litewskie stanęły naprzeciw Moskiwczan od strony, od której się nie spodziewali. Rozpoczęła się zwycięska bitwa znakomicie rozegrana przez hetmana Ostrogskiego, zakończona zdobyciem obozu wroga i wzięciem tysięcy jeńców.
9 września 1514 roku król Zygmunt Stary w listach do Papieża Leona X, Władysława II, króla Węgier, Leonarda Loredano, doży weneckiego, Stefana VII Batorego, wojewody siedmiogrodzkiego, i Albrechta Hohenzollerna, wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego, opisał to wielkie zwycięstwo. W ocenie historyków, choć sukces był niepełny w aspekcie militarnym, bo nie udało się odzyskać Smoleńska, to jednak ofensywa Moskwy została powstrzymana. Natomiast w wymiarze międzynarodowym największym osiągnięciem było zneutralizowanie Habsburgów i rozbicie ligi antyjagiellońskiej, co zostało potwierdzone podczas zjazdu wiedeńskiego w 1515 roku.
Bitwa pod Orszą była, obok bitwy pod Mohaczem, największą bitwą w XVI-wiecznej Europie. Jest dowodem chwały oręża polskiego i wpisuje się w nasze słynne zwycięstwa nad Moskwą, takie jak: bitwa pod Newlem w 1562 roku, wielkie zwycięstwo pod Kłuszynem w 1610 i zdobycie Smoleńska, co doprowadziło w 1611 roku do czołobitnego hołdu cara Wasyla IV przed polskim królem, czy bitwa pod Połonką w 1660 roku, dzięki której zostały wyzwolone ziemie litewskie po górny Dniepr na wschodzie i Dźwinę na północy. W 1920 roku był „cud nad Wisłą”, jedna z 18 najważniejszych bitew w dziejach świata.